Họa sĩ Bùi Trang Chước

Họa sĩ Bùi Trang Chước (sinh ngày 21 tháng 5 năm 1915, mất ngày 27 tháng 2 năm 1992) là họa sĩ bậc thầy Việt Nam với tác phẩm nổi tiếng Quốc huy Việt Nam.[1][2] Ông là họa sĩ chuyên vẽ tem thư, quốc huy, tiền, huân chương và huy chương. Hơn 1000 tác phẩm của ông sắp xếp theo thời gian sáng tác được triển lãm trưng bày tại Hà Nội từ ngày 27/4 đến 21/5 năm 2004, tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III.

Họa sĩ Bùi Trang Chước
Tên khai sinh	Bùi Trang Chước
Nghệ danh	Bùi Trang Chước
Sinh	21 tháng 5, 1915 Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội
Mất	27 tháng 2, 1992 (76 tuổi) Hà Nội
Quốc tịch	Việt Nam
Lĩnh vực hoạt động	Hội họa
Đào tạo	Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương
Tác phẩm	Quốc huy Việt Nam
Giải thưởng	Huân chương Lao động

Thân thế[sửa | sửa mã nguồn]

Họa sĩ Bùi Trang Chước quê ở làng Phú Xá, xã Phú Thượng, huyện Từ Liêm (nay là phường Phú Thượng, quận Tây Hồ), Thủ đô Hà Nội. Thân sinh họa sĩ là cụ Hàn Oánh, người đã thiết kế kiến trúc ngôi nhà cổ trên nền tòa trụ sở Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội hiện nay.^[1] Lúc 15 tuổi, ông mất mẹ, đến năm 20 tuổi thì mồ côi cha.^[1] Mặc dù được người chú ruột đang làm việc tại Sài Gòn đón tiếp vào nuôi ăn học, nhưng ông từ chối và ở lại Hà Nội theo học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.^[1]

Sự nghiệp và cuộc đời[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1941, ông tốt nghiệp loại xuất sắc trường Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương và được mời về giảng dạy tại Trường Kiến trúc Đà Lạt.^[4] Năm 1942, ông là người Việt Nam và người Đông Dương đầu tiên vẽ tem thư.

Sau Cách mạng tháng Tám 1945, họa sĩ Bùi Trang Chước chuyển ra Hà Nội cùng gia đình và tham gia giảng dạy ởTrường Mỹ thuật Hà Nội.^[1]

Giai đoạn 1951 – 1952, ông được phân công vẽ giấy bạc ở Nhà in Ngân hàng do có tài năng về vẽ tiền tệ.^[1]

Năm 1953, họa sĩ sáng tác các Huân chương Sao vàng, Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Độc lập, Huân chương Quân công các loại, mẫu giấy bạc Việt Nam và bức phù điêu có hình Bác Hồ được đúc bằng vàng mà phi công Phạm Tuân mang theo khi bay vào vũ trụ.^[5]

Sau đó đến ngày 10/10/1954, Bùi Trang Chước làm việc tại Nhà in Ngân hàng, đồng thời là giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, và là một chuyên gia vẽ tiền tại Vụ Phát hành thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho tới khi nghỉ hưu năm 1976.^[1]

Tính tình[sửa | sửa mã nguồn]

Theo họa sĩ Ngọc Linh, hoạ sĩ Bùi Trang Chước là một người hiền lành, đức độ; hăng say lao động mà không màng đến công danh, lợi lộc. Do đó, học trò cũ ví ông như một con ong thầm lặng cống hiến cho Tổ quốc.^[4]

Thành tích[sửa | sửa mã nguồn]

Bùi Trang Chước đã được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng nhì, Huân chương Lao động hạng ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng nhất của Nhà nước Việt Nam và Huân chương cao quý của Nhà nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.^[1][6]

Mặc dù Bùi Trang Chước là họa sĩ tài năng bậc thầy tại Việt Nam ^[4] nhưng lại không được công nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh khi đã qua đời. Đây là thiệt thòi đáng kể của ông và gia đình. Họa sĩ Ngọc Linh, học trò cũ của ông, đã đưa đơn lên Chủ tịch nước đề nghị truy tặng danh hiệu Giải thưởng Hồ Chí Minh nhưng không thành công.^[4][5][6][7]

Trong hai đợi xét duyệt giải thưởng do Hội đồng cơ sở Hội Mỹ thuật Việt Nam năm 2005 và 2006, hồ sơ xét duyệt của họa sĩ Bùi Trang Chước đều bị trả lại vì không đủ số phiếu tín nhiệm ở cấp cơ sở.^[4]

Các tác phẩm[sửa | sửa mã nguồn]

Một số tác phẩm nổi tiếng của họa sĩ như:^[4]

• Các bộ tem quý: “Chân dung Hồ Chủ tịch” và “Bản đồ Việt Nam” (1951), “Chiến thắng Điện Biên Phủ” (1954).
• Bộ tem được bán giá đắt nhất tại Việt Nam “Mạc Thị Bưởi” (1956)^[8][9][10]
• Quốc huy Việt Nam, quốc huy chính thức của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.^[11]
• Tem thư có hình hoàng hậu Nam Phương và hoàng thân Norodom Sihanouk.
• Mẫu tiền “Một đồng”, “Năm mươi đồng”, “Năm hào”.
• Biểu tượng: Tổng Công đoàn (nay là Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), Ngày thương binh liệt sĩ 27/7.^[5]

Tranh chấp tác phẩm Quốc huy Việt Nam[sửa | sửa mã nguồn]

Tác phẩm Quốc huy Việt Nam của họa sĩ Bùi Trang Chước có tranh chấp với họa sĩ Trần Văn Cẩn nhiều năm. Cụ thể là, vào ngày 26 tháng 4 năm 1985, trong Di bút “Tôi vẽ mẫu Quốc huy” họa sĩ Bùi Trang Chước cho biết ý nghĩa của biểu tượng như sau:^[1]

Phác thảo mẫu Quốc huy Việt Nam cuối cùng của tôi hồi đó là trình bày theo hình tròn, hai bên chung quanh là các bông lúa Việt Nam có mấy bông lúa rủ vào bên trong ôm cái đe ở giữa phía dưới, tượng trưng cho công nông nghiệp. Dưới đe là dải lụa sau này có chữ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, hai đầu dải lụa quấn hai bên bông lúa từ dưới lên mỗi bên hai đoạn. Ở giữa phía trên trong nền là ngôi sao vàng trên nền đỏ. Dưới ngôi sao gần giữa trung tâm nền là vòng cung mặt trời có tia chiếu sáng chung quanh, gợi lên hình ảnh của buổi bình minh. Toàn bộ Quốc huy tôi dùng hai màu vàng và đỏ, khi thực hiện sơn mài là sơn son thiếp vàng, màu cổ truyền hoành phi câu đối của dân tộc ta hay dùng. Số mẫu này tôi làm hai bản: Một bản đưa đồng chí Côn để đệ trình lên Bác Hồ và được Bác Hồ góp ý: hình tượng cái đe là thủ công nghiệp cá thể; nên dùng hình tượng tượng trưng cho nền công nghiệp hiện đại. Còn một bản hiện nay tôi vẫn giữ’….^[1]

Sau đó, do nhận nhiệm vụ tuyệt mật của Chính phủ, họa sĩ Bùi Trang Chước lên đường sang Trung Quốc để vẽ tiền và in tiền. Công việc chỉnh sửa, hoàn thiện quốc huy được giao cho họa sĩ Trần Văn Cẩn. Rốt cuộc, điều này đã gây ngộ nhận và nhầm lẫn trong cộng đồng một thời gian dài.^[1]

Theo vào ngày 27 tháng 2 năm 2004, theo kết luận của văn phòng Chính phủ theo Công văn số 42/TB-VPCP:

Việc xây dựng mẫu Quốc huy Việt Nam được thực hiện theo chủ trương của Bác Hồ, Đảng và Nhà nước ta. Mẫu Quốc huy Việt Nam là một cống hiến chung của giới mỹ thuậtCách mạng Việt Nam, trong đó phải kể đến công lao của họa sĩ Bùi Trang Chước – người đã vẽ những mẫu Quốc huy để làm cơ sở lựa chọn, hoàn thiện, và họa sĩ Trần Văn Cẩn – người đã chỉnh sửa, hoàn thiện mẫu Quốc huy theo ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo để trình Quốc hội phê duyệt. Giao Bộ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin có văn bản báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội về vấn đề tác giả vẽ mẫu Quốc huy Việt Nam.^[1][12]

Cuối cùng danh dự và tác phẩm “con cưng” của họa sĩ Bùi Trang Chước sau nhiều năm tranh chấp cũng đã được trả lại cho chính chủ nhân đích thực của nó.

Đánh giá của giới họa sĩ[sửa | sửa mã nguồn]

Họa sĩ Lê Lam nhận định: “Nghệ thuật của họa sĩ Bùi Trang Chước là sự kết tinh một cách tài tình biệt tài của họa sĩ với lòng yêu nước sâu sắc mang đậm bản sắc Việt Nam. Căn cứ vào công lao suốt đời đem sức lực, tài năng và tác phẩm có tính nghệ thuật cao để phục vụ nhân dân trong hơn nửa thế kỷ qua trên lĩnh vực nghệ thuật; căn cứ vào sự đánh giá công bằng và khách quan của giới trí thức văn nghệ sĩ; căn cứ vào những phần thưởng mà Nhà nước ta đã trao tặng họa sĩ Bùi Trang Chước hoàn toàn xứng đáng được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và Huân chương Lao động hạng nhất”.^[1]

Họa sĩ Ngọc Linh cho biết: “Họa sĩ Bùi Trang Chước và họa sĩ Trần Văn Cẩn đều là thầy dạy tôi. Thầy nào tôi cũng quý. Nhưng tác giả Quốc huy thì phải ghi nhận đó là thầy Bùi Trang Chước.” ^[1]

Bộ sưu tập tem của Bùi Trang Chước[sửa | sửa mã nguồn]